Ομιλία στο Πολυτεχνείο Θράκης,

κατά την απονομήν διακρίσεως του Αρχιεπισκόπου

από τη Νομαρχία Ξάνθης

( 12 Δεκεμβρίου 2000 )

Γλυκειά είναι πάντοτε η επιστροφή στα πάτρια χώματα, και η πλέον συγκινητική εξ όλων των τιμών, είναι η τιμή που απονέμει η ιδιαιτέρα, η προσφιλής πατρίδα. Από βάθους καρδίας σας ευχαριστώ για τα αισθήματά σας, τα οποία ανταποδίδω. Ευχαριστώ επίσης και τους προλαλήσαντες, αν και δεν θέλω να ξεχνώ τα σοφά λόγια ενός από τους γεροντάδες μας: «μην επαινείς ποτέ ρασοφόρον, γιατί η ανθρωπίνη φύσις του δεν μπορεί να ανταποκριθεί ποτέ σε όσα ο Κύριος του ανέθεσε».

Η ιδιαιτέρα πατρίδα μας, η Θράκη, κατέχει μιαν αξονική θέση στη διαμόρφωση της ελληνικής ιδιοπροσωπίας, της ελληνικής ταυτότητας. Η Κρήτη έδωσε στον Ελληνισμό την ταυτότητά του, ορίζοντάς τον ως πολιτισμό διαφορετικόν, ως φίλο αλλά ξένον προς τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής που κυριαρχούσαν τότε. Η Ευρώπη γέννησε στην Κρήτη το πρώτο της παιδί, τον ελληνικό κόσμο. Ο Κυκλαδικός πολιτισμός του έδωσε το ανεξίτηλο γαλάζιο χρώμα του, ορίζοντάς τον ως πολιτισμό της θάλασσας. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός υπήρξε η έμπνευση, ο ιδανικός κόσμος των ηρώων, τον οποίον ο πρώτος και κορυφαίος των ποιητών Όμηρος, προσδιόρισε ως γενέθλιο κόσμο των Ελλήνων. Οι Ίωνες διεμόρφωσαν το πνεύμα των Ελλήνων. Αυτοί έπλασαν την απαράμιλλη ελληνική γλώσσα, και την ανέβασαν τόσον υψηλά ώστε να έχει λογοτεχνία. Αυτοί κατόρθωσαν να ξεφύγουν από την υποδούλωση στο πράγμα και να ανεβάσουν τον νουν στις έννοιες, δημιουργώντας έτσι το στέμμα του ελληνικού πνεύματος, τη φιλοσοφία. Οι Μακεδόνες είναι αυτοί που μας έβγαλαν από την νοσηρή προσκόλληση στον τοπικισμό και στον φυλετισμό, αυτοί που μας έκαναν να μιλάμε για μιά κι ενιαία Ελλάδα, για έναν κι ενιαίον Ελληνισμό όπου κι αν αυτός βρίσκεται. Η ιδιαιτέρα πατρίδα μας όμως, άνοιξε τα μάτια του ελληνικού πνεύματος διδάσκοντας μιαν άλλη θρησκευτικότητα, την πίστη στην αθανασία της ψυχής.

Ο Ορφισμός, η θρησκεία της αρχαίας Θράκης, διεπέρασε τον ελληνικό κόσμο στο σύνολό του. Αν και η λατρεία των δώδεκα θεών του Ολύμπου διατηρήθηκε ως επίσημη θρησκεία της κάθε πολιτείας, ο ορφισμός ήταν η θρησκεία των μορφωμένων, από τον Πυθαγόρα ως τον Σοφοκλή κι από τον Πλάτωνα ως τον Πλούταρχο. Χωρίς να το θέλει, ο ορφισμός προετοίμασε τη μεγάλη πορεία του χριστιανισμού, όχι μόνο γκρεμίζοντας το δωδεκάθεο μέσα στη συνείδηση των Ελλήνων, αλλά και διδάσκοντας την πίστη στην αθανασία της ψυχής.

Εδώ θα πρέπει να σταθώ λίγο στο δεύτερο χαρακτηριστικό της Θράκης. Η ιδιαιτέρα πατρίδα μας αποκαλείται «σταυροδρόμι λαών». Δεν είναι, βέβαια, η μόνη περιοχή της Ελλάδος που δέχθηκε, προσωρινά ή μόνιμα, ένα πλήθος λαών. Δεν είναι λίγοι οι λαοί που πέρασαν από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία ή την Κρήτη ή την Πελοπόννησο. Υπάρχει όμως πραγματικά, ένα στοιχείο που πρέπει να το επισημάνουμε.

Η Θράκη δεν εθεωρείτο χώρα ελληνική στο σύνολό της από τους αρχαίους. Μόνο μετά τον Φίλιππο τον Μακεδόνα η Θράκη θεωρείται αναπόσπαστο μέρος του Ελληνισμού. Κι αυτό, διότι πρώτος ο Φίλιππος ο Μακεδών, ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, άλλαξε τη γεωπολιτική αντίληψη της εποχής του, θέσμισε την Ελλάδα ως μία και κοινή πατρίδα, και αναγόρευσε τον άξονα Ήπειρος-Μακεδονία-Θράκη σε βόρειο σύνορό της. Για να το επιτύχει, διέταξε πολλές μετακινήσεις λαών και προχώρησε σε μια σειρά από πολέμους, τους οποίους ολοκλήρωσε ο Αλέξανδρος πριν ανοίξει τις πύλες της Ασίας. ΄Αλλωστε, ο Ελληνισμός, ως όρος που εκφράζει μια συγκεκριμμένη ταυτότητα, γεννήθηκε στους χρόνους των μακεδόνων βασιλέων και των επιγόνων τους, δηλαδή στους χρόνους που -για τούτο ακριβώς- δεν ονομάστηκαν Ελληνικοί αλλά Ελληνιστικοί.

Το γεγονός ότι η Θράκη είχε πνευματική επίδραση στον κλασικό κόσμο χωρίς όμως να θεωρείται αυτονόητο τμήμα της Ελλάδος, το γεγονός ότι ενώθηκε με την Ελλάδα όταν αυτή άνοιξε τους ορίζοντές της, είχε μια σημασία που δεν έγινε φανερή παρά μόνον αργότερα. Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία πέρασε στα χέρια του χριστιανισμού, η Ρώμη έπαυσε να είναι πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Νέα Ρώμη, νέα πρωτεύουσα, έγινε μια έως τότε μικρή πόλη της Θράκης: το Βυζάντιο, που έμελλε να γίνει στη συνείδηση όλων των λαών η κατ’ εξοχήν Πόλη, η Κωνσταντινούπολη. Η Θράκη μπόρεσε άνετα να είναι το κέντρο της χριστιανικής αυτοκρατορίας, το κέντρο μιας αντίληψης οικουμενικής, επειδή ακριβώς δεν είχε πίσω της ένα εθνικιστικό παρελθόν.

Η αυτοκτονία του Δημοσθένη και η επικράτηση των Μακεδόνων σ’ όλη την Ελλάδα, σηματοδοτεί την μετατόπιση του ελληνικού πνευματικού κέντρου: από τη νότιο Ελλάδα του κλασικού κόσμου, από το δίπολο Αθήνα-Σπάρτη, το κέντρο περνά πλέον στις βόρειες περιοχές της χώρας, και σύντομα έρχεται στην Κωνσταντινούπολη. Η Θράκη είναι ο περίχωρος του νέου, του Ορθοδόξου βυζαντινού πνεύματος.

Η οικουμενικότητα του Ορθοδόξου πνεύματος δεν είναι ένας όρος που εκφράζει την πολιτική του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ή την ηγετική του θέση, όπως νομίζουν κάποιοι δημοσιογράφοι. Ο όρος Οικουμενικός αναφέρεται στη διάσταση της Εκκλησίας.

Η Εκκλησία είναι μία, αγία, καθολική (δηλαδή ενιαίο σύνολο), και αποστολική. Είναι το σώμα του Χριστού. Δεν κομματιάζεται σε επί μέρους ή εθνικές ή φυλετικές εκκλησίες. Κάθε τοπική Εκκλησία σώζει εν εαυτή την καθολικότητα και ενότητα της μιάς Εκκλησίας. Έτσι, ο όρος Οικουμενικός δεν εκφράζει διοικητική υπεροχή ή απαίτηση, αλλά δηλώνει την καθολικότητα, την ενότητα της Εκκλησίας ως σώματος και πληρώματος του Ιησού.

Μιλάμε συχνά για τους δεσμούς που έχει η Ορθοδοξία με το Γένος των Ελλήνων, για τους επίμονους και σκληρούς αγώνες της μέσα στους αιώνες να διατηρήσει τον Ελληνισμό ακέραιο. Αντίστοιχους δεσμούς έχει κάθε Εκκλησία με τον λαό της. Είναι σωστό να το τονίζουμε αυτό. Κι ακόμη πιό σωστό είναι να το ενισχύουμε, να το ενδυναμώνουμε, ώστε να μην είναι ένα χαρακτηριστικό του παρελθόντος, αλλά ζωτικό στοιχείο της ύπαρξής μας σήμερα και του μέλλοντος που οικοδομούμε.

Όμως, αυτός ο δεσμός της Εκκλησίας με το Γένος, πρέπει να είναι κατανοητός μόνο μέσα στο πλαίσιο της οικουμενικότητας. Πρέπει άρα να χαιρόμαστε που η Εκκλησία της Σερβίας έχει αυτό το δεσμό με το σερβικό έθνος, ή η Εκκλησία της Ρωσίας με το ρωσικό έθνος κ.ο.κ. Εάν δεν έχουμε αυτή τη χαρά, τότε κάνουμε το τερατώδες λάθος να βλέπουμε τη σχέση της Εκκλησίας με το Γένος μέσα στο πλαίσιο του εθνικισμού. Και είναι τερατώδες αυτό, είναι αμάρτημα αυτό, διότι αυτό σημαίνει πως προσπαθούμε να βάλουμε την Εκκλησία στην υπηρεσία των πολιτικών βλέψεων του έθνους.

Πρέπει να έχουμε πάντοτε ζωντανή την πίστη μας, πρέπει να έχουμε πάντοτε συναίσθηση ότι ο Χριστός δεν ήλθε στον κόσμο, δεν σταυρώθηκε και δεν αναστήθηκε για να νικήσουν οι Έλληνες τους αντιπάλους των, ούτε βέβαια για να μεγαλώσουν τα σύνορα του νεοελληνικού κράτους. Η Εκκλησία είναι σώμα του Χριστού, κι αυτό σημαίνει πως δεν μπορεί να υπηρετεί τις πολιτικές επιλογές ενός έθνους, όποιο και νάναι αυτό. Η Εκκλησία μαζεύει τους πιστούς ως η όρνις τα νοσσία της, τους ενδυναμώνει, τους ενισχύει ηθικά, τους ειδοποιεί για το κακό και τους καλύπτει όσο μπορεί από αυτό. Πονά με τον πόνο τους, χαίρει με την χαρά τους. Είναι πάντοτε δίπλα τους, στο πλευρό τους, προστάτις τους. Αλλά δεν θέτει, δεν πρέπει να θέτει την ύπαρξή της στην υπηρεσία του κράτους.

Για τον ίδιο λόγο, η σύνδεση του Γένους με την Εκκλησία, πρέπει να ευχόμεθα και να εργαζόμεθα να είναι άρρηκτη. Αλλά δεν επιτρέπεται να μετατρέψουμε αυτή τη σύνδεση σε λόγον υπεροχής έναντι αλλοεθνών. Σας ζητώ να εμμένουμε στον χαρακτήρα της Εκκλησίας, να εμμένουμε στο οικουμενικό της πνεύμα. Αυτό σημαίνει ότι σας ζητώ να μην ερμηνεύουμε την αγάπη του Θεού προς εμάς ως προτίμησή Του προς τη φυλή μας. Αλοίμονο σε αυτούς που χρησιμοποιούν τον Λόγο του Θεού ως επιχείρημα ρατσιστικό.

Στώμεν καλώς: αν ο Θεός μας διακρίνει από τους άλλους, είτε ως άτομα είτε ως έθνος, μας διακρίνει για να μας αναθέσει μεγαλύτερα καθήκοντα, μας επιλέγει για να διακονήσουμε, και όχι για να υποτάξουμε τους άλλους, όχι για να επιβάλλουμε το εγώ μας στους άλλους.

Τί λοιπόν θέλω να σας πώ; Ότι δεν είναι σωστό να έχουμε τον Σταυρό στη σημαία μας, ή ότι δεν πρέπει να ευλογεί η Εκκλησία μας το στρατό μας; Όχι βέβαια. Αλλά θέλω εδώ να σας πώ ότι δεν υπάρχει περίπτωση να ευλογήσει ο Θεός αδικία, δεν υπάρχει περίπτωση να ευλογήσει καλλιέργεια μίσους. Ευλογούμε τον στρατό μας, γιατί πιστεύουμε ότι δεν θα κάνει άδικο πόλεμο, αλλά θα πολεμήσει προστατεύοντας τα ιερά και τα όσιά μας. Το γεγονός ότι η Εκκλησία συμπαρίσταται στους αγώνες του Γένους, είναι μια προτροπή προς το Γένος να αγωνίζεται για Ελευθερία και Δικαιοσύνη, απορρίπτοντας κάθε μίσος και κάθε ιταμή διεκδίκηση – και αυτό πράγματι συμβαίνει.

Θέλω εδώ να σας μεταφέρω τα λόγια ενός συγχρόνου αγίου αγιορείτη: « Αν δεν μπορείς να περάσεις το δρόμο που πρέπει να πάρεις παρά μόνο συγκρουόμενος με αυτόν που έρχεται ενάντιος, προσπάθησε να τον ειδοποιήσεις πριν τον χτυπήσεις· κι αν δεν μπορείς παρά να τον χτυπήσεις, τότε ρίξε στα πόδια του κι όχι στο στήθος του· κι αν δεν μπορείς παρά να του ρίξεις κατάστηθα, τότε μη επαίρεσε, μόνο παρεκάλεσε τον Κύριο να λυπηθεί τους δικούς του και να τους φροντίσει· κι αν δεν μπορείς ούτε αυτό να κάνεις κείνη την ώρα, φρόντισε νάρθει σύντομα μια ώρα που θα κλάψεις για την αμαρτία του κόσμου τούτου.»

Αυτό το λόγο ήλθα να καταθέσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου σήμερα, στην αγαπημένη Ξάνθη, και σε όλη τη Θράκη. Όπως στα αρχαία χρόνια συνέβαινε, έτσι και τώρα: είμαστε εδώ γείτονες, συμπατριώτες, άνθρωποι που ανήκουμε σε διαφορετικές φυλές, σε άλλες θρησκείες. Είναι πολλές οι δυνάμεις και μεγάλα τα συμφέροντα που θέλουν να μας πνίξουν στο μίσος. Εμείς όμως, πρέπει να είμαστε φορείς του πανάρχαιου πνεύματος της Θράκης, πρέπει να είμαστε αταλάντευτοι φορείς του οικουμενικού πνεύματος της Ορθοδοξίας. «Πέπεισμαι δε, αδελφοί μου, και αυτός εγώ περί υμών ότι και αυτοί μεστοί εστε αγαθωσύνης, πεπληρωμένοι πάσης της γνώσεως, δυνάμενοι και αλλήλους νουθετείν».[1]

---

[1] Ρωμ. 15,14