Eναρκτήρια Ομιλία
Του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου
Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστοδούλου
Εις το Δ΄ Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο
Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων

Θέμα του Συμποσίου:

« Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ»

3 Noεμβρίου 2002

Ο Γάμος για εμάς τους Χριστιανούς έχει Ιερό, Μυστηριακό και ακατάλυτο χαρακτήρα. Ο Απόστολος των εθνών και ιδρυτής της Εκκλησίας μας Παύλος στην Επιστολή του προς τους Εφεσίους χαρακτηρίζει το Γάμο «Μυστήριο μέγα εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» (Εφ. ε’ 32-33). Για το λαό αυτό κι επί αιώνες ήταν κι εξακολουθεί εν πολλοίς και σήμερα να είναι αυτονόητο. Παλαιότερα και σήμερα όταν τα πολλά ζευγάρια προσέρχονται εις γάμου κοινωνία στην Εκκλησία γνώριζαν και γνωρίζουν ότι αποτελούσαν πλέον μία σάρκα και ότι οι σύζυγοι χειραφετούμενοι από τους γονείς τους δημιουργούσαν και δημιουργούν δια βίου ένα νέο κύτταρο στην κοινωνία, μια νέα οικογένεια, με ακρογωνιαίο λίθο της τον Ιησού Χριστό.

Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να σας πω μία σύντομη όσο και χαρακτηριστική πραγματική ιστορία που μόλις προ ολίγων ημερών μου διηγήθηκαν. Στην περιοχή του Αργους άνδρας 50 περίπου ετών έμεινε χήρος, αφού η σύζυγος του, 45 ετών, απέθανε από την επάρατο νόσο. Μετά την παρέλευση λίγου καιρού και παρελθόντος του πένθους κατά τα ήθη του τόπου ανύπανδρη γυναίκα 40 ετών πήγε στον Ιερέα του χωριού να μεσολαβήσει για να την παντρευθεί ο χήρος. Ο Ιερέας καθηκόντως μετέφερε το προξενιό και πήρε την εξής απάντηση: « Παπά μου δεν κάνω δεύτερο γάμο. Θα μείνω πιστός στη Μεταξία - έτσι λεγόταν η αποθανούσα σύζυγος – μέχρι του δικού μου θανάτου…Και ξέρεις γιατί; φαντάζεσαι όταν πεθάνω να είναι δίπλα στον Αγιο Πέτρο και να με περιμένει γεμάτη παράπονο για την προδοσία; πώς θα την αντικρύσω παπά μου και τι θα της απολογηθώ;». Πίσω από αυτή τη χαριτωμένη όσο και συγκινητική πραγματική ιστορία που και σε εμένα τη διηγήθηκαν και μέσα στην απλοϊκότητα της αντίδρασης του χήρου αδελφού μας κρύβεται όλο το Ορθόδοξο ήθος που έχουμε κληρονομήσει. Η ισόβια πιστότητα του ζευγαριού, η μετά θάνατο πιστότητα της ή του περιλειπόμενου, η ακράδαντη πίστη στην αιώνια ζωή και η επίγνωση του προσκαίρου της παρούσης.

Η ιερότητα του Μυστηρίου του Γάμου είναι η ουσία της συμβίωσης του ανδρός με τη γυναίκα και το έχουμε ως κληρονομιά επί 2000 χρόνια. Ετσι πέρασε από το Βυζάντιο σ’ εμάς. Η παιδαγωγός και ιστορικός Ρόζα Ιμβριώτη στο πόνημα της «Η γυναίκα στο Βυζάντιο» υπενθυμίζει ότι:

« Γάμος κατά το Βυζαντινό δίκαιο είναι ανδρός και γυναικός συνάφεια και συγκλήρωσις του βίου παντός, θείου τε και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία». Πράγματι στο Βυζάντιο το Οικογενειακό Δίκαιο άλλαξε τελείως σε σχέση με την προχριστιανική Αρχαιότητα και μάλιστα υπέρ της συζύγου και των παιδιών. Μία μικρή απόδειξη μας δίδει η ιστορικός με τον ορισμό κατά κάποιο τρόπο του Γάμου. Τι μας λέγει;

1ο Με τη φράση «ανδρός και γυναικός συνάφεια» καθιερώνεται ο Γάμος ως η βάση της οικογένειας και όχι ο,τιδήποτε άλλο, όπως και τελευταίως επιχειρείται να καθιερωθεί

2ο Λέγοντας και «συγκλήρωσις του βίου παντός» κηρύσσεται το αδιάσπαστο της ένωσης και η σοβαρότητα της πράξεως του ανδρός και της γυναικός που προσέρχονται στο Γάμο.

3ο ζητώντας «θείου δικαίου κοινωνία» απαιτεί στενότατη ηθική κοινωνία των συζύγων, εδραζομένη στον Θείο Νόμο και στις ευλογίες της Εκκλησίας. Και

4ο Συμπληρώνοντας τον ορισμό με τη φράση «κοινωνία ανθρωπίνου δικαίου» αναγνωρίζει πλήρη ισότητα δικαιωμάτων ανδρός και γυναικός», κάτι αδιανότητο για την Προχριστιανική εποχή κι εν πολλοίς πρωτοποριακό και ζητούμενο και σήμερα.

Για το θετικό ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία επί Βυζαντίου στην γερή θεμελίωση του θεσμού του Γάμου η Ρόζα Ιμβριώτη σημειώνει: « Η Εκκλησία ευλογεί το γάμο και τον κάνει θεσμό. Και η ιερότητα αυτή που ανυψώνει το θεσμό του γάμου πάνω από τη συνηθισμένη έννοια και αντίληψη που έχει ο πολιτικός νόμος, φαίνεται από το ίδιο το κείμενο της Αγίας Γραφής, που διαβάζεται κατά την τέλεση του Μυστηρίου του Γάμου και στο οποίο ο Απόστολος Παύλος θέλει τον άνδρα να αγαπά τη γυναίκα του σαν τον εαυτό του και η γυναίκα να είναι σύντροφος του ανδρός, παρηγοριά στη δυστυχία του, θεμέλιο της ευτυχίας του, κοινωνός στη χαρά και τη λύπη του, να συμπάσχει στη φτώχια του και να αγωνίζεται μαζί του στις συμφορές και στις φουρτούνες» ( Ρόζα Ιμβριώτη, «Η γυναίκα στο Βυζάντιο» Εκδ. «Περίπλους», σε. 13-15). Να σας σημειώσω κάτι που δεν είναι κρυφό και είναι χαρακτηριστικό και διδακτικό για πολλούς. Η Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977) που τα γράφει αυτά τα τόσο σημαντικά για το Βυζάντιο και τον πολιτισμό του ήταν φιλόλογος, εκπαιδευτικός, παιδαγωγός και μέλος του ΚΚΕ. Και είναι σημαντικό και θεώρησα καλό να το αναφέρω στην επιστημονική αυτή σύναξη ως μνημόσυνο στη μνήμη της, γιατί μπορεί να είχε την ιδεολογία και τις πεποιθήσεις της, αλλά αυτό δεν την εμπόδισε να δει την αλήθεια και να την δημοσιοποιήσει.

Επρόταξα τα γενικά αυτά περί του Μυστηρίου του Γάμου για να υπομνήσω την ιερότητα του, την ανάγκη ορθής, σεμνής και μεγαλοπρεπούς τελετουργίας και την υπέρβαση του κοσμικού στοιχείου, ο οποίος τείνει να εξοβελίσει αυτόν ακριβώς τον ιερό χαρακτήρα του Γάμου. Tα θεολογικά και τελετουργικά θέματα περί του Ιερού Μυστηρίου του Γάμου θα αναπτύξουν με άριστο τρόπο στο παρόν Συμπόσιο οι ελλογιμώτατοι κ.κ. καθηγητές και δεν θα ήθελα να εισέλθω στο πεδίο της εξειδίκευσης τους. Εμένα μόνο για λίγο να μου επιτρέψετε να αναφέρω το τι βιώνω ως ποιμένας. Στην Ενωμένη Ευρώπη και ο Γάμος ως μεγίστη κοινωνική και ισόβια πράξη συν τω χρόνω από Ιερό Μυστήριο ευτελίζεται σε συμβόλαιο συμβίωσης και πράξη συγκατοίκησης, που ανά πάσα στιγμή μπορεί να ακυρωθεί... Βλέπομε ακόμη να διαστρέφεται ο σκοπός του Γάμου και να ονομάζεται με τον ίδιο τρόπο η συμβίωση των ομοφυλοφίλων. Αλλά και ο ίδιος ο γάμος και η κατ’ ακολουθίαν η οικογένεια ακολουθούν την πορεία της σύγχρονης κοινωνίας, πορεία που:

Τείνει να ιεροποιήσει την υλιστική ιδεολογία, υπό όλες τις μορφές της, παραθεωρώντας την ιερότητα της Ζωής. Ο σύγχρονος φιλόσοφος Gerard Leclerc σημειώνει ότι "ο αγνωστικισμός είναι κατά κάποιο τρόπο η θρησκεία των συγχρόνων διανοουμένων, τουλάχιστον των Ευρωπαίων διανοουμένων μετά τον Χέγκελ" ( "La mondialisation culturelle", PUF, 2000). Και ο John Ralston Saul σημειώνει ότι "ο Θεός σήμερα έχει αντικατασταθεί από την ιδεολογία που ονομάζεται αγορά" ( "Πολιτισμός χωρίς συνείδηση", Εκδ. "Ροές", 2002). Η διαπίστωση αυτή επιβάλλει την ανάληψη ποιμαντικής προσπαθείας προς τονισμό των γνησίων διαστ’άσεων του Γάμου ως Μυστηρίου και την ανάλογη τελετουργική του αρτιότητα.

Οδηγεί στην υποκατάσταση του μεταφυσικού και υπέρλογου από το φυσικό και το λογικό. Σαφές παράδειγμα είναι οι πρωτοβουλίες που λαμβάνονται στα θέματα της Βιοηθικής, όπου αντί να χρησιμοποιούνται οι Κανόνες της Εκκλησίας και η αναγωγή στον Θεό, αποδίδεται προτεραιότητα σε χωρίς Θεό "ανθρωπιστικές" πρακτικές, που οδηγούν σε απάνθρωπες για εμάς ενέργειες όπως λ.χ. της υποβοηθούμενης από γιατρό αυτοκτονίας και της ευθανασίας.( Βλ. σχ. H. Tristram Engelhardt Jr "The Foundations of Christian Bioethics", Swets & Zeitlinger Publishers, Amsterdam, 2000) Και ο σύγχρονος Αμερικανός διανοούμενος Ρίτσαρντ Ρόρτυ για το θέμα αυτό διατυπώνει την άποψη ότι "ο ρασιοναλισμός του Διαφωτισμού χαρακτηρίζεται από μία λανθάνουσα θρησκευτικότητα. Αντικατέστησε απλώς το Θεό με τη Λογική ή τη Φύση". ( Βλ. σχ. J. Judd Owen " Religion and the Demise of LIBERAL RATIONALISM", Univ. of Chicago Press, Chicago, 2001). Η Εκκλησία εφαρμόζουσα μια σωστή λειτουργική ανανέωση οφείλει να επαναφέρει τα πράγματα στην αρχική τους βάση και να διδάξει με υπευθυνότητα τις λειτουργικές διαστάσεις του Μυστηρίου.

Επιδιώκει να περιορίσει τον ανθρώπινο ορίζοντα από την θέα του Σύμπαντος και των θαυμασίων της Δημιουργίας μόνο στο αισθητό, χωρίς, όπως γράφει ο Ράφσον, " να μπορεί να συνθέσει θεωρητικά το λόγο ύπαρξης του πιο απλού κυττάρου και του Σύμπαντος, προβλημάτων που ανήκουν στη σοφία και τη δύναμη του Θεού, ως Δημιουργού των πάντων, γιατί [ ο Θεός αεί γεωμετρεί ] " (σημ. ελληνικά στο αγγλικό πρωτότυπο). Από το βιβλίο του Alexandre Koyre " From the closed world to the infinite universe", John Hopkins Press, Baltimore, 1957). Το Μυστήριο του Γάμου συνδυάζει, όπως άλλωστε όλα τα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας μας, τα αισθητά και τα μη αισθητά στοιχεία. Αμφότερα υπηρετούν τον σκοπό που υπάρχει στη λειτουργική και τελετουργική εννοιοδότηση του γάμου.

Προωθεί τη μετατροπή του ανθρώπου σε ένα λογικό ζώο ή σε ένα καλά ρυθμισμένο έμβιο ρομπότ. Η συγγραφέας Nancy L. Rosenblum αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η εκκοσμικευμένη κοινωνία παράγει ανθρώπους που βλέπουν στενά μόνο τον εαυτό τους, παθητικούς Ναρκίσσους, χωρίς σκοπό ή κέντρο αναφοράς" ( Nancy L. Rosenblum, "Liberalism and the moral life", Harvard Univ. Press, 1989). Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι στο Ιερό Μυστήριο του Γάμου και πέραν του σκοπού της δι’ αυτού Σωτηρίας του ανδρογύνου προβάλλεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της συναρμογής ανδρός και γυναικός και τονίζεται ο αυπαρνητικός και αυτοθυσιαστικός παράγων ως έκφραση της γνησίας κατά Θεόν αγάπης, η οποία κατά τον Απόστολο Παύλο «ου ζητεί τα εαυτής».

Θέλει να επιβάλλει το δίκαιο του ισχυροτέρου και να εξουδετερώσει πλήρως τη βίωση της Αγάπης που θα έπρεπε να κυριαρχεί ως σχέση μεταξύ των ανθρώπων και αυτών με τον εν Τριάδι Θεό. Ο καθηγητής Χάντινγκτον στο βιβλίο του " Η σύγκρουση των πολιτισμών" αναφέρει πολλά παραδείγματα επιβολής του δικαίου και της ηθικής του ισχυροτέρου σε διάφορες περιοχές της Γης και στο επίπεδο της Βιοηθικής το ζούμε με την απάνθρωπη μεταχείριση των εμβρύων, των παιδιών, των γερόντων και των προσώπων που αντιμετωπίζουν ανίατες ασθένειες. Και τέλος

Προβάλλει ως πρότυπο τον οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά κοσμικό άνθρωπο και την ασαφή "ηθική", που πηγάζει από την ισχύ του, αντί του καθημερινού ανθρώπου που διακρίνεται για την πνευματικότητα, την ασκητικότητα και την αγιότητα της ζωής του.

Έτσι έχουμε φτάσει σήμερα εν πολλοίς στον εγωιστή, στον χωρίς μεταφυσικά ερωτήματα και ωφελιμιστή άνθρωπο, που επιβάλλεται στους άλλους ως ο λογικός και δυνατός και που στην πραγματικότητα η όλη ζωή του βρίσκεται σε ένα λαβύρινθο, χωρίς μέσα από τα βιώματα του να έχει βρει το μίτο που θα τον οδηγήσει στην έξοδο της Σωτηρίας και της πραγματικής ευτυχίας. Κοιτάξτε το πρόσφατο Νομοσχέδιο που είναι προς συζήτηση στη Βουλή, και που προέκυψε ως μία αναγκαιότητα κοινωνική με τα παράλληλα επιτεύγματα στη Γενετική Μηχανική, προϊόν των παρεμβάσεων του ανθρώπου στη Διαιώνιση του είδους. Είμαστε υπέρ της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. Θαυμάζουμε και εκτιμάμε τα επιτεύγματα τους. Μιλάμε όμως στις ψυχές των επιστημόνων και των ερευνητών και τους λέμε να διατηρούν όρθια τη συνείδηση τους, να μην παρασύρονται από γήινες επιδιώξεις, να μην γίνονται δούλοι του χρήματος, να μην νοθεύουν τις υπηρεσίες τους με την εμπορευματοποίηση τους. Το Νομοσχέδιο της «τεχνητής γονιμοποίησης» για το οποίο η Ιερά Σύνοδος με μετριοπαθή κι εμπεριστατωμένο τρόπο αντέδρασε κι αντιδρά βλέπει ένα πρόβλημα ή μια απαίτηση των πολιτών και επιχειρεί να προσφέρει λύσεις, προκαλώντας όμως για μας νέα προβλήματα και νέες απαιτήσεις. Είναι ο λαβύρινθος που σας είπα προηγουμένως. Κι ακόμη - το και χειρότερο - υποβαθμίζει τους κατοχυρωμένους και από το Σύνταγμα θεσμούς του Γάμου και της οικογένειας, ενώ υποτίθεται ότι προωθείται για να τον ενισχύσει.

Ο λαός μας στη μεγάλη του πλειοψηφία είμαι βέβαιος ότι στη συνείδηση του ουδέποτε θα δεχθεί λ.χ. ως δήθεν «Γάμο» τη συμβίωση των ομοφυλοφίλων, ούτε ως φυσιολογική οικογένεια αυτήν στην οποία στο κυοφορούμενο έμβρυο θα αμφισβητείται των γονέων η μητρότητα ή η πατρότητα. Είναι τέλος αποδεδειγμένο από την Ιστορία μας ότι Νόμοι ανθρώπινοι που έρχονται σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα και την ευσέβεια του λαού αχρηστεύονται από μόνοι τους.

Πρέπει να προσθέσω στο σημείο αυτό ότι παρά το ότι οι μη Ορθόδοξοι Χριστιανοί αδελφοί μας της Ενωμένης Ευρώπης αγνοούν σχεδόν παντελώς την πνευματικότητα της Εκκλησίας μας η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξακολουθεί να πιστεύει στην ιερότητα του γάμου. Και είναι χαρακτηριστικό γεγονός ότι τα διαζύγια στην Ελλάδα και στις χώρες όπου ο Καθολικισμός κυριαρχεί ( Ιρλανδία, Ιταλία, Ισπανία ) είναι πολύ μειωμένα σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ.

Όμως το μήνυμα μας, το σωτηριώδες μήνυμα της Ορθοδοξίας για να είναι ισχυρό πρέπει εμείς όλοι πρώτοι να μετανοήσουμε ειλικρινά. Πρέπει η ζωή όλων μας - και των κληρικών που ευλογούμε τον Γάμο και των θεολόγων που διδάσκουν την ιερότητα του Γάμου - να αποδίδει ιερότητα και πνευματικότητα. Πρέπει όλοι μας να αντιληφθούμε ότι τίποτε πλέον δεν πρέπει να θεωρείται αυτονόητο, ότι πρέπει με ζέση να διακονήσουμε την αποστολή μας ως ιεραποστόλων στο σύγχρονο νεοπαγανιστικό και συγκρητιστικό κόσμο. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης τόνισε προς τον καθένα από εμάς: " ο λέγων εν αυτώ μένειν οφείλει, καθώς εκείνος περιεπάτησε και αυτός ούτω περιπατείν" ( Α' Ιωαν. β' 6). Κι εν προκειμένω οφείλουμε να διδάξουμε ότι ο Γάμος δεν είναι μόνο μία κοινωνική εκδήλωση δεν πρέπει να είναι μόνο μία κοσμική συνάντηση, αλλά ότι κυρίως είναι "Μέγα Μυστήριο". Είναι η χρονική στιγμή που η Εκκλησία μας εύχεται οι ερχόμενοι εις γάμου κοινωνία να ζήσουν κατά το θέλημα του Θεού, να "αρμοσθεϊ" η γυναίκα στον άνδρα, να "συζευχθούν" εν ομοφροσύνη και να "στεφανωθούν" σε μία σάρκα.

Σεβασμιώτατοι, σεβαστοί πατέρες, ελλογιμώτατοι κ.κ. καθηγητές, αγαπητοί μου αδελφοί,

Δεν παύω να επαναλαμβάνω ότι δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ο σκοπός της πορείας όλων μας στην παρούσα ζωή είναι η σωτηρία της ψυχής μας. Και των περισσοτέρων - όλων όσοι δηλαδή δεν έχουν την από Θεού κλήση της αγαμίας, σε συνδυασμό με το Ιερό Μυστήριο της ιερωσύνης - η σωτηρία έρχεται κυρίως μέσω του Ιερού Μυστηρίου του Γάμου. Τουλάχιστον είναι η ασφαλής οδός. Κι είναι γεγονός ότι πολλοί είναι οι γνωστοί έγγαμοι άγιοι της Εκκλησίας μας, μεταξύ των οποίων θυμίζω στην αγάπη σας το ζεύγος των Αγίων Βασιλείου και Εμμέλειας, οι οποίοι ευλογήθηκαν από τον Θεό να αποκτήσουν παιδιά που όλα είναι άγιοι, ο Μέγας Βασίλειος, ο Αγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Αγιος Πέτρος Σεβαστείας, η Αγία Μακρίνα και ο Αγιος Ναυκράτιος. Κι επί πλέον τα παιδιά, ως φυσικός καρπός του γάμου, αποτελούν για το αγαπημένο ανδρόγυνο τρόπο ευτυχούς ζωής, και πεδίο αποκτήσεως συναισθήματος ευθύνης. Αποτελούν ακόμη γι' αυτούς κινητήρια δύναμη να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής, να αποκτήσει αυτή περιεχόμενο, να σταθεροποιηθεί η σχέση των συζύγων. Και τα παιδιά αυτών των συζύγων αναπτύσσονται σε ένα υγιές και πνευματικό περιβάλλον και με τη στοργή, την αγάπη και το ενδιαφέρον που δέχονται έχουν όλα τα εχέγγυα να εξελιχθούν και να αποτελέσουν καλούς κ' αγαθούς πολίτες. Τα παιδιά που γεννώνται με άλλους, τεχνητούς, τρόπους, ως προϊόντα συνήθως του εγωκεντρισμού και του ωφελιμισμού του ή των γονέων ή κηδεμόνων τους καλούνται να μεγαλώσουν σε μια ιδιόρρυθμη οικογένεια και να ισορροπήσουν όταν ενηλικιωθούν, παρά τα τραύματα που μπορεί να έχουν υποστεί, είτε μαθαίνοντας για τον τρόπο της γεννήσεως τους, είτε λόγω της συμπεριφοράς των γονέων ή κηδεμόνων τους.

Ας προσπαθήσουμε όλοι να διατηρήσουμε στην Ελληνοχριστιανική κοινωνία που ζούμε την ιερότητα στη ζωή μας και να διακονήσουμε από τη θέση του ο καθένας μας το λαό μας διδάσκοντες ότι ο Γάμος και η οικογένεια με θεμέλιο τον Κύριο μας Ιησού Χριστό αποτελούν εχέγγυο για να κερδίσουμε τη Βασιλεία του Θεού.