Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ

Ἁγιώτατε Πάπα Ρώμης, καλῶς ἤλθατε!

Αἰσθανόμεθα ἰδιαιτέραν τιμήν διότι ὁ Προκαθήμενος τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμίαν νά ἐπισκεφθῇ τόν Προκαθήμενον τῆς ἐν Ἑλλάδι Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας κατά τήν διάρκειαν τῆς προσκυνηματικῆς ἐπισκέψεως του εἰς τήν πατρίδα μας. Τό προσκύνημα τοῦτο συγκινεῖ ἀσφαλῶς, διότι κέντρον τῆς ἐπισκέψεως ταύτης τίθεται ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ἱδρυτής τῆς Ἐκκλησίας μας. Τό κήρυγμά του πρός τούς Ἀθηναίους ἔθεσε τάς βάσεις τῆς πνευματικῆς ταυτότητος ὅλων τῶν χριστιανικῶν λαῶν, καί δή τῶν εὐρωπαϊκῶν. Δι' αὐτοῦ τοῦ κηρύγματος μᾶς ἀπεκαλύφθη ἡ δωρεά τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐν Χριστῷ λύτρωσίς μας. Πράγματι «ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανεν. Πολλῷ οὖν μᾶλλον δικαιωθέντες νῦν ἐν τῷ αἵματι αὐτοῦ σωθησόμεθα δι' αὐτοῦ ἀπὸ τῆς ὀργῆς. Εἰ γὰρ ἐχθροὶ ὄντες κατηλλάγημεν τῷ Θεῷ διὰ τοῦ θανάτου τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, πολλῷ μᾶλλον καταλλαγέντες σωθησόμεθα ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ».

Διά πρώτην φοράν εἰς τήν ἱστορίαν, Πάπας Ρώμης ἐπισκέπτεται τάς Ἀθήνας. Χαιρόμεθα διά τό γεγονός. Ἀλλά ἡ χαρά μας ἐπισκιάζεται ἐκ τοῦ γεγονότος τῆς διαιρέσεώς μας. Λόγοι δογματικοί καί ἐκκλησιολογικοί, ὑφιστάμενοι ὑπέρ τήν χιλιετίαν, δηλητηριάζουν τήν ἀτμόσφαιραν καί ἀναιροῦν τάς ἀπαραιτήτους συνθήκας, ὑπό τάς ὁποίας θά ἠδύνατο ἡ ἐπίσκεψίς Σας νά εἶναι καρποφόρος καί ἀποτελεσματική. Ἤρθησαν, βεβαίως, τά ἀναθέματα, Χάριτι Κυρίου· δέν ἤρθησαν ὅμως ἀκόμη αἱ αἰτίαι αἱ ὁποῖαι τά προεκάλεσαν. Παρά ταῦτα ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἐπιθυμεῖ νά Σᾶς ἀπευθύνῃ δι' ἐμοῦ λόγον ἀγάπης καί ἀληθείας, μακράν συμβατικῶν φιλοφρονήσεων, διότι πιστεύει ὅτι μόνον «ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ», καί ὁμολογοῦντες τά λάθη μας δικαιούμεθα νά ἐλπίζωμεν ὅτι θά φθάσωμεν εἰς τήν ἑνότητα τῆς πίστεως.

Ἁγιώτατε,

εὐλόγως λοιπόν, μέγα μέρος τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀντιτίθεται εἰς τήν παρουσίαν Σας, μολονότι ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ἐκφράζων τήν παράδοσίν μας, εἶπεν προσφωνῶν ἐν Φερράρᾳ τό ἔτος 1438 τόν Πάπαν Εὐγένιον τόν Δ' : «οὐκ ἀνέχεται ἡ κεφαλὴ Χριστὸς ὁ Θεὸς … τὸν τῆς ἀγάπης δεσμὸν ἐξ ἡμῶν ἀνηρῆσθαι παντάπασιν». Ὅμως δέν εἶναι ἀρετή ἡ περιφρόνησις τῶν ἀντιτιθεμένων, οὔτε σωφροσύνη ἡ ἀποσιώπησις τοῦ φρονήματός των.

Αὐτοῦ τοῦ λαοῦ τάς ἀντιδράσεις ἐπιθυμοῦμεν νά διερμηνεύσωμεν, ἐπειδή ἡ ἐπίσκεψίς Σας εἰς τήν πόλιν τῶν Ἀθηνῶν λειτουργεῖ ὡς ἐξαίρετον ἐρέθισμα «ἀνακαθάρσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς μνήμης» ἐκ τῶν τραυματικῶν ἐμπειριῶν, ἐκ τῆς ἀφιλαδέλφου συμπεριφορᾶς τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Δύσεως πρός τούς Ὀρθοδόξους Λαούς καθ' ὅλην τήν ἀπό τοῦ μεγάλου Σχίσματος (1054) περίοδον τῆς β' χιλιετίας. Αἱ ἀντιδράσεις δέ αὐταί ἐκφράζουν ὄχι μόνον τήν ρητήν κατάκρισιν τῶν ἀπαραδέκτων βιαιοτήτων εἰς βάρος τῶν ἐμπεριστάτων ὀρθοδόξων λαῶν, ἀλλά καί τήν ἀξίωσιν τῆς ὀρθοδόξου συνειδήσεως διά τήν ἐπίσημον ἀποδοκιμασίαν τῶν κατά καιρούς ἀδίκων εἰς βάρος τῶν ἐκδηλώσεων τῆς χριστιανικῆς Δύσεως, ἡ ὁποία θά διηυκόλυνε τήν προώθησιν πνεύματος ἐποικοδομητικοῦ διαλόγου εἰς τάς διμερεῖς μας σχέσεις. Ὁ δέ Ὀρθόδοξος Ἑλληνικός Λαός βιώνει ἐντονώτερον τῶν ἄλλων ὀρθοδόξων λαῶν τάς τραυματικάς ἐμπειρίας, εἰς τε τήν ἐκκλησιαστικήν του συνείδησιν καί τήν ἐθνικήν του μνήμην, διότι παραμένουν εἰσέτι χαίνουσαι αἱ πληγαί αἱ ὁποῖαι ἐπηνέχθησαν εἰς τό ἀκμαῖον σῶμα αὐτοῦ, ὡς εἶναι τοῖς πᾶσι γνωστόν, ὑπό τε τῆς καταστρεπτικῆς μανίας τῶν Σταυροφόρων καί τῆς Φραγκοκρατίας, ἀλλά καί ὑπό τῆς ἀθεμίτου δράσεως τῆς λατινικῆς Οὐνίας. Καί ὅμως οὔτε ἕνας ἔστω λόγος συγγνώμης δέν ἠκούσθη μέχρι τώρα!

Πράγματι, πολλάκις, μέσα εἰς τήν ἱστορίαν, ὁ Λαός μας διεπίστωσε μετά πικρίας ὅτι ἡ ἰσχυρά Ἐκκλησία τῆς Ρώμης τόν ἠρνήθη εἰς δυσκόλους στιγμάς, πολλάκις ᾐσθάνθη ὅτι τοῦ κατεπίεσε τήν ἐκκλησιαστικήν του συνείδησιν, καί ὅτι τόν ἠδίκησε καί εἰς αὐτά τά ἐθνικά του ζητήματα. Δέν θά ὠφελοῦσε τώρα ἡ παράθεσις περιστατικῶν, εἴτε ὅσων ἀνήκουν εἰς τήν ἱστορίαν, εἴτε ὅσων συνεχίζουν νά ἀποτελοῦν ἔλκη εἰς τό ἱστορικόν σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως π.χ. τό πρόβλημα τῆς Οὐνίας, τό ὁποῖον ἀποτελεῖ ἐπ' ἐσχάτων τήν βασικήν αἰτίαν τῆς ἀγκυλώσεως τοῦ Θεολογικοῦ μεταξύ Ρωμαιοκαθολικῶν καί Ὀρθοδόξων διαλόγου. Ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἔχει σημασίαν, εἶναι ὅτι ἀναμένομεν ἀπό Σᾶς ἕνα τολμηρόν λόγον, περιμένομεν ἀπό τά χείλη Σας λόγον χριστιανοῦ Ἐπισκόπου ἀπευθυνόμενον εἰς τήν καρδίαν μας. Αὐτός Σας ὁ λόγος θά πρέπει νά θέσῃ τόν θεμέλιον λίθον ἐπί τοῦ ὁποίου θά οἰκοδομηθῇ ἡ κατανόησις, ἡ συγγνώμη καί ἡ καταλλαγή.

Καί βεβαίως, ὁ τολμηρός οὗτος λόγος Σας δέν πρόκειται νά ἐπιλύσῃ αὐτομάτως τάς δογματικάς καί ἐκκλησιολογικάς μας διαφοράς. Τοῦτο θά ἐπιτευχθῇ μέ τήν Χάριν τοῦ Θεοῦ διά τοῦ εἰλικρινοῦς Θεολογικοῦ διαλόγου, ὅστις ἤδη διεξάγεται, μετ' ἐμποδίων, κατά τήν τελευταίαν εἰκοσαετίαν. Ὅμως, ὁ ἐν ἀληθείᾳ διάλογος μεταξύ Ρωμαιοκαθολικῆς καί Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὀφείλει νά βασισθῇ εἰς τήν κοινήν Ἀποστολικήν Πίστιν τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας τῶν 7 Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί εἰς τήν ἀκαινοτόμητον πατερικήν μας παράδοσιν. «Ζητοῦμεν», λοιπόν, μετά τοῦ ἱεροῦ πατρός μας Ἁγίου Μάρκου Ἐφέσου τοῦ Εὐγενικοῦ - «καὶ παρακαλοῦμεν ἐπανελθεῖν εἰς ἐκεῖνον τὸν καιρὸν καθ' ὃν, ἡνωμένοι ὄντες, τὸ αὐτὸ πάντες ἐλέγομεν καὶ οὐκ ἦν ἐν ἡμῖν σχίσμα».

Εἰς τήν κοινήν ταύτην πορείαν ἔχομεν λαμπρά παραδείγματα τούς θεοφόρους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας τῆς πρώτης χιλιετίας τῆς τε Ἀνατολῆς καί τῆς Δύσεως, οἵτινες ἐφώτισαν καί συνεχίζουν νά φωτίζουν λόγῳ καί ἔργῳ τήν πνευματικήν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῷ κόσμῳ. Οὕτως ἀνέδειξαν ἑαυτούς οὐ μόνον λαμπρόν ὑπόδειγμα ἀπροϋποθέτου προτάξεως τοῦ μείζονος συμφέροντος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ ἔναντι πάσης προσωπικῆς ἤ ἄλλης ἐνδοκοσμικῆς σκοπιμότητος, ἀλλά καί ἀμετάθετον διαχρονικόν κριτήριον διά τήν συνεχῆ ἐπιβεβαίωσιν τῆς ὑγιοῦς λειτουργίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς μνήμης.

Ἡ Ὑμετέρα Ἁγιότης ἐκπροσωποῦσα τήν δισχιλιετῆ ἱστορικήν πορείαν τῆς Δυτικῆς χριστιανοσύνης, γνωρίζει καλῶς τήν μεγάλην καί ἀνεκτίμητον προσφοράν τῶν Ἁγίων Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἀνατολῆς εἰς τήν διαμόρφωσιν τῆς πνευματικῆς κληρονομίας τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Δύσεως, ὡς λ.χ. τῶν Μ. Ἀθανασίου, Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Εἰρηναίου Λουγδούνου, Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ κ.ἄ., ἄνευ τῶν ὁποίων θά ἦτο δυσχερής ἤ καί ἀδύνατος ἡ θεμελίωσις τῆς ὅλης παραδόσεως τῆς Δύσεως, ὡς τοῦτο συνάγεται καί ἐκ τῶν διακηρύξεων τῆς Β' Βατικανῆς Συνόδου (1962 - 1965) περί τῶν σχέσεων τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας πρός τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Οὕτως καί ἡ Ὑμετέρα Ἁγιότης εἰς τήν πρόσφατον Ἐγκύκλιον Αὐτῆς «Ut unum sint», ἐπρότεινε τήν ἐπί τῇ βάσει τῆς πατερικῆς καί τῆς γενικωτέρας ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως τῆς πρώτης χιλιετίας, θεολογικήν ἀντιμετώπισιν ὅλων τῶν παραδεδομένων διαφορῶν, αἱ ὁποῖαι προεκάλεσαν τήν διακοπήν τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας αὐτῶν.

Ἡ Ὑμετέρα Ἁγιότης γνωρίζει ἐπίσης καλῶς, ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἐχομένη στερρῶς τῆς κοινῆς Παραδόσεως τῆς πρώτης χιλιετίας, βιοῖ τό ὅλον μυστήριον τῆς ἐν Χριστῷ Θείας Οἰκονομίας κατ' ἐξοχήν ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ, ὄχι ὡς ἀνάμνησιν ἁπλῶς, ἀλλ' ὡς φανέρωσιν διηνεκῆ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας. Ἔνηχος δέ διαφυλάσσεται ἐν αὐτῇ ἡ φωνή καί τῶν Πατέρων τῆς Δύσεως, ὡς λ.χ. τῶν Κυπριανοῦ Καρχηδόνος, Ἀμβροσίου Μεδιολάνων, Αὐγουστίνου Ἱππῶνος, Λέοντος Ρώμης, Γρηγορίου Διαλόγου, Μαρτίνου Πάπα Ρώμης τοῦ Ὁμολογητοῦ κ.ἄ, δι' ἧς ἐκρατύνθη ἡ κοινωνία τῆς πίστεως ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς ἀγάπης. Νοσταλγοῦμεν κατά ταῦτα νά ἐπανέλθωμεν εἰς αὐτήν τήν ἑνότητα. Καί ἐφεξῆς «σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης» νά φθάσωμεν νά ὁμολογοῦμεν οἱ πάντες «ἕν σῶμα καὶ ἕν πνεῦμα, καθὼς καὶ ἐκλήθημεν ἐν μιᾷ ἐλπίδι τῆς κλήσεως ἡμῶν. Εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα, εἷς Θεὸς καὶ Πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν ἡμῖν».

Εὐσχημόνως περιπατοῦντες, ἐπιθυμοῦμεν νά ἐργασθῶμεν μέ τήν εὐλογίαν τοῦ Κυρίου, εἰς τήν διαμόρφωσιν τῆς Ἡνωμένης Εὐρώπης. Χαιρετίζομεν τό γεγονός ὅτι καί Ὑμεῖς ἀνεγνωρίσατε τήν φωτιστικήν καί ἐκπολιτιστικήν δρᾶσιν εἰς τήν Εὐρώπην τῶν ἐκ Μακεδονίας Ἑλλήνων Ἁγίων μας, Κυρίλλου καί Μεθοδίου. Ἦλθε πλέον ἡ ὥρα νά ἐργασθῶμεν ἀπό κοινοῦ ὥστε νά ὑποδεχθῶμεν τούς Σλάβους ἀδελφούς μας, τούς Βαλτικούς Λαούς καί τούς ἄλλους Εὐρωπαϊκούς, Ὀρθοδόξους καί μή, καθώς καί τήν Κύπρον, εἰς τήν ἀγκάλην τῆς Ἡνωμένης Εὐρώπης.

Σημειωτέον ὅτι, παρά τό γεγονός ὅτι ἡ Ἀποστολική νῆσος Κύπρος στενάζει ἐπί τέταρτον αἰῶνος ἀπό βάρβαρον διχοτόμησιν, θῦμα ὠμῆς ἐθνικῆς καθάρσεως, ἔχουσα ἑκατόμβην νεκρῶν καί ἀγνοουμένων μαρτύρων τῆς ἐλευθερίας, ζῶσα δέ συνεχεῖς βανδαλισμούς καί λεηλασίας τῶν περικαλλῶν χριστιανικῶν μνημείων της, δέν ἔχει ἀκούσει ἀκόμη, οὔτε μίαν ἔστω δήλωσιν συμπαθείας ἐκ μέρους Σας Ἁγιώτατε Πάπα, μολονότι συνεχεῖς (καί εὔλογοι) εἶναι αἱ παρεμβάσεις Σας ὑπέρ διαφόρων Λαῶν τοῦ πλανήτου μας.

Ἦλθεν, πάντως, ἡ ὥρα νά συντονίσωμεν τάς προσπαθείας μας διά νά παραμείνῃ ἡ Εὐρώπη, μία χώρα χριστιανική, μακράν τῆς διαφαινομένης τάσεως μετατροπῆς τῶν Κρατῶν της εἰς Κράτη ἀθεϊκά (etat laique), ἀπαρνηθέντα τήν χριστιανικήν των ταυτότητα. Ἦλθεν ἡ ὥρα νά ἐργασθῶμεν διά μίαν Ἡνωμένην Εὐρώπην, ἥτις σέβεται τάς μειονότητας, ἀλλά καί τήν ἐλευθερίαν κάθε Λαοῦ, νά διατηρήσῃ τήν πίστιν, τήν γλῶσσαν, τήν παιδείαν καί τήν παράδοσίν του, μέ ἕνα λόγον τήν πνευματικήν του ταυτότητα.

Ἔχοντες πάντοτε κατά νοῦν τό Θέλημά Του, θά ἐργασθῶμεν, ὄχι διά νά αὐξήσωμεν τήν ἐπιρροήν τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας εἰς βάρος τῆς ἄλλης, οὔτε διά νά στερεώσωμεν τήν ὑπεροχήν μας μέ βάσιν κοσμικά κριτήρια, ξένα πρός τήν πνευματικότητά μας, ἀλλά διά νά χαλιναγωγήσωμεν τήν λαιμαργίαν τῆς ἀδικίας, νά ἀνακουφίσωμεν τόν πόνον τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ, νά προσφέρωμεν εἰς τόν ἄνθρωπον τοῦ 21ου αἰῶνος τό ἕν Εὐαγγέλιον τῆς Ζωῆς, τῆς Χάριτος καί τῆς Ἐλευθερίας. Διά νά προβάλωμεν τήν ἐλπίδα τῆς πίστεως εἰς τόν πλημμυρισμένον ἀπό ὑλικά ἀγαθά καί τεχνολογικάς κατακτήσεις σύγχρονον ἄνθρωπον, τόν παρά ταῦτα δεινῶς δοκιμαζόμενον ἀπό τήν ἀπουσίαν τῆς ἐλπίδος, τῆς ἐσωτερικῆς γαλήνης καί τῆς βεβαιότητος.

Ἁγιώτατε,

εὐχόμεθα ἐκ βάθους καρδίας νά ἔχετε εἰς τήν πατρίδα μας εὐλογημένην διαμονήν. Ἀκόμη περισσότερον εὐχόμεθα, ἡ ἐπίσκεψίς Σας νά ἀποτελέσῃ ἀπαρχήν θετικῶν ἐξελίξεων εἰς τήν μεγάλην ὑπόθεσιν τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως καί νά ἀποβῇ εἰς δόξαν Θεοῦ.

Α Μ Η Ν.