ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ
ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΩΤΑΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ κ. κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ

(ΑΘΗΝΑ, 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2003)


Ἀγαπητοί Πατέρες,

Μέ πολλή τήν ἐν Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ χαρά εὑρίσκομαι ἀνάμεσά σας. Εἶσθε ἐκ τῶν ἱερέων ἐκείνων τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι ἔχουν εὐλογηθεῖ ἀπό τόν Σωτήρα μας νά τόν ὑπηρετεῖτε νύκτα καί ἡμέρα στά πρόσωπα τῶν συνανθρώπων μας, πού εἶναι ἀσθενεῖς καί τῶν συγγενῶν τους. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὁμιλῶν ἐπί τῆς Εὐαγγελικῆς περικοπῆς τῆς Κυριακῆς τῆς Ἀπόκρεω, τήν ὁποία χαρακτηρίζει "ἡδίστη" καί ἡ ὁποία ἀναφέρεται στή Δευτέρα Παρουσία καί τήν ἐνώπιον τοῦ Κυρίου φοβερά κρίση πάντων τῶν ἀνθρώπων, ἀπό τῆς ἀρχῆς ἕως τοῦ τέλους, τονίζει ὅτι ἡ ἐπίσκεψη σέ ἀσθενῆ εἶναι ἡ "κουφότερη", δηλαδή ἡ ἐλαφρότερη ὑποχρέωση ἀγάπης, γιά τήν ὁποία θά ἐλεγχθοῦμε (Μigne PG, τ. 58 σελ. 717-724). Καί χαρακτηρίζει ἐλαφρό τό καθῆκον γιατί τό μόνο πού ὁ Κύριος μᾶς ζήτησε εἶναι νά δείξουμε ἀγάπη, στοργή, φροντίδα, μέριμνα πρός τόν πάσχοντα συνάνθρωπό μας, πρός τόν πάσχοντα πλησίον μας, κάτι ἀνέξοδο ἀλλά καί τόσο σημαντικό.

Καί τί μᾶς λέγει ὁ Κύριος; ποιός εἶναι ὁ πλησίον; εἶναι μόνο ὁ κάθε κοντινός μας; ὅλες δηλαδή αὐτές οἱ χιλιάδες τῶν ἀνθρώπων πού συνωστίζονται στόν περίγυρό μας εἶναι "πλησίον" μας; ναί εἶναι, ἀλλά ὄχι μόνο αὐτοί καί εἶναι ὡς πρός ἐμᾶς, ἀλλά δέν γνωρίζουμε ἄν ἐμεῖς εἴμαστε γι' αὐτούς. Γιατί βέβαια τόν πλησίον δέν τόν βλέπουμε ὡς πρός τήν ἀπόσταση, ἀλλά μέσα ἀπό τή δική μας σχέση, ἀπό τή δικιά μας τήν καρδιά. Πλησίον γιά μᾶς τούς Χριστιανούς εἶναι καί οἱ κοντινοί καί οἱ μακρινοί, καί οἱ τωρινοί καί οἱ πρόγονοί μας, καί οἱ μελλοντικοί. Τό ποιός εἶναι ὁ "πλησίον" μᾶς τό διδάσκει ὁ Κύριος μέ τήν Παραβολή τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτου (Λουκ. ι´ 25-37). "Πλησίον" ἐκείνου πού βασανίστηκε καί πληγώθηκε ἀπό τούς ληστές πού τόν ἄφησαν ἡμιθανῆ δέν ἦταν οὔτε ὁ ἱερέας οὔτε ὁ λευίτης, πού πέρασαν δίπλα του, μπορεῖ καί νά σκουντούφλησαν στό πληγωμένο σῶμα του, ἀλλά δέν τοῦ ἔδειξαν ἀγάπη. Πλησίον ἦταν ὁ ἀλλοεθνής καί μακρινός γεωγραφικά Σαμαρείτης πού τόν περιποιήθηκε, πού τόν φρόντισε, πού τόν βοήθησε νά σωθεῖ.

Τόν λόγο τοῦ Κυρίου, τῆς ἀγάπης δῆλον ὅτι πρός τούς ἀσθενεῖς ἡ Ἁγία Ἐκκλησία μας τόν ἔχει κάνει πράξη ἀπό τῆς συστάσεώς Της. Ἀπό τούς πρώτους αἰῶνες ὑπάρχουν μαρτυρίες ὅτι οἱ Χριστιανοί ἐθελοντικά προσέφεραν τή στοργή καί τή φροντίδα τους πρός τούς ἀσθενεῖς, τά ὀρφανά καί τούς γέροντες. Θά σᾶς ἀναφέρω δύο μόνο παραδείγματα, ἕνα ἀπό τούς πρώτους αἰῶνες καί ἕνα ἀπό τούς μέσους. Ὁ Μέγας Βασίλειος ὑποδεικνύει στούς μοναχούς νά ὑπηρετοῦν τούς ἀσθενεῖς στούς οἴκους φιλανθρωπίας πού πρέπει νά ἔχουν δίπλα ἀπό τά μοναστήρια τους (PG, 31, 1184). Καί ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη τό 1004, οἰκοδόμησε νοσοκομεῖο, πανδοχεῖο καί λουτρό γιά τίς ἀνάγκες τῶν ἐπισκεπτῶν πού ἀρρώσταιναν κατά τήν παραμονή τους στόν Ἄθωνα (Βλ. σχ. Paul Lemerle "La vie ancienne de saint Athanase l' Athonite composee au debut du XI siecle par Athanase de Lavra". Le Millenaire du Mont Athos (Editions de Chevetogne, 1963, 59- 100). Καί ἀνέφερα τούς δύο αὐτούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, γιατί εἶναι ἐξ ἐκείνων οἱ ὁποῖοι βίωσαν καί δίδαξαν τόν ἀσκητικό βίο καί θεμελίωσε ὁ ἕνας καί ἐμπέδωσε ὁ ἄλλος τό μοναχικό ἰδεῶδες τῆς καθ' ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Καί πρέπει νά τονίσω ταυτόχρονα ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας αὐτά τά 2.000 χρόνια τῆς διακονίας Της δέν ἔχει παύσει νά προσφέρει τήν ἀγάπη Της στούς πάσχοντες συνανθρώπους μας. Καί γνωρίζετε τό ἔργο φιλανθρωπίας πού καί αὐτόν τόν καιρό ἡ Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἐπιτελεῖ.


Ἀγαπητοί πατέρες,

Μετά τήν ἀπολύτως σύντομη αὐτή διαδρομή σέ Ἁγιογραφικά καί Πατερικά στοιχεῖα θά μοῦ ἐπιτρέψετε μία ἐξίσου σύντομη θεολογική παρέκβαση. Τό ἔργο καί ἡ διακονία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου κυρίως διά τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Κατά τόν καθηγητή Ἰ. Καρμίρη "Ἡ Θεία Εὐχαριστία εἶναι τό κέντρον τῆς ἑνότητος τῶν χριστιανῶν μετά τοῦ Χριστοῦ ἐν τῷ σώματι τῆς Ἐκκλησίας εἰς Σῶμα Χριστοῦ καί κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί συνάπτεται ὁ "νῦν" μετά τοῦ "μέλλοντος" αἰῶνος καί κόσμου, ἡ ἐπίγειος μετά τῆς οὐρανίου Ἐκκλησίας" (Ἰ. Καρμίρη "Σῶμα Χριστοῦ, ὅ ἔστιν ἡ Ἐκκλησία", ἄρθ. εἰς περ. "Ἐκκλησία" 39 (1962) σελ. 365 κ.ἑ.). Καί κατά τόν καθηγητή καί σημαντικό ρῶσο κληρικό καί θεολόγο τοῦ 20οῦ αἰώνα π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ "Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἀκριβής συνέχεια τῆς παρουσίας τοῦ Λυτρωτοῦ μέσα στόν κόσμο. Ἡ δύναμις τῆς στρατευομένης Ἐκκλησίας ἔχει τίς ρίζες Της ἀκριβῶς στή μυστηριώδη αὐτήν παρουσία πού κάνει τήν Ἐκκλησία Σῶμα Χριστοῦ καί τόν Χριστό κεφαλή Της" (π. Γ. Φλωρόφσκυ "Θέματα Ὀρθοδόξου Θεολογίας", Ἆρτος Ζωῆς, Ἀθήνα 1973, σελ. 185).

Ἡ Ἐκκλησία αὐτήν τήν ἑνότητα μέ τόν Σωτήρα Κύριό μας χαρίζει στόν ἄνθρωπο. Καί αὐτή ἡ ἑνότητα εἶναι ἑνότητα ἀγάπης πρός Ἐκεῖνον καί πρός τόν πλησίον μας. Ἀπό τή σχέση μας πρός τόν συνάνθρωπο καί μάλιστα τόν "ἐλάχιστο" θά κριθοῦμε. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἔγραψε μέ ἔμφαση : "Τίποτε δέν εἶναι πιό ἔντιμο καί πιό φιλάνθρωπο σέ ἐμᾶς ἀπό τό νά ἐλεοῦμε καί νά εὐεργετοῦμε, διότι τίποτε δέν εἶναι πιό ἀρεστό στόν Θεό" (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἱερά Παράλληλα, Migne, τ. 95, στ. 1473). Καί νά συμπληρώσω ὅτι δέν ὑπάρχει Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας πού νά μήν προέτρεψε μέ τόν βίο του καί τά θεολογικά καί ποιμαντικά του ἔργα τούς Χριστιανούς νά ἀγαποῦν τούς συνανθρώπους τους καί νά τούς εὐεργετοῦν. Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς φιλανθρωπίας ὡς ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ, ὅπως τήν κήρυξαν ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής καί ὁ Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἀναβίωσε ἀπό τόν μυστικό θεολόγο τοῦ 14ου αἰώνα Νικόλαο Καβάσιλα. Ὁ Καβάσιλας ταυτίζει τήν φιλανθρωπία μέ τήν ἀγάπη καί τήν περιγράφει ὡς τό πλέον τέλειο ὁρισμό τῆς σχέσεως τοῦ Θεοῦ μέ τόν ἄνθρωπο. Διότι ἐξ αἰτίας αὐτῆς τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ τό σχέδιό Του γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου πραγματοποιήθηκε μέ τήν ἐνανθρώπιση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.


Καί τώρα εἰσέρχομαι στό φιλάνθρωπο καί σωτηριῶδες κι εὐλογημένο δικό σας ἔργο, στά νοσοκομεῖα. Βρίσκεσθε συνεχῶς κοντά στούς ἀσθενεῖς, σ' αὐτούς πού προσωρινά ἤ μόνιμα χάνουν τό πολύτιμο ἀγαθό τῆς ὑγείας. Ζεῖτε μαζί τους τήν πραγματικότητα πού ὅσοι ὑγιεῖς εἶναι ἐγκλωβισμένοι στόν ἐγωισμό τους τήν παραβλέπουν καί πού εἶναι τό πεπερασμένο τῆς ζωῆς, τοῦ ὅτι εἴμαστε ὅλοι πάροικοι τοῦ κόσμου τούτου. Δίνετε Πίστη κι Ἐλπίδα, τά σημαντικότερα στοιχεῖα τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, σέ ὅποια κατάσταση κι ἄν εἶναι. Εἶσθε οἱ ἔχοντες τή Θεία Χάρη καί κεῖσθε ὑπεράνω τῶν ἀγγέλων, ἀφοῦ ἐσεῖς μεταδίδετε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου μας καί δίδετε στούς ἀσθενεῖς τή δύναμη νά ἀντιμετωπίσουν τή δοκιμασία τους.

Οἱ κληρικοί πού διακονοῦν στά νοσοκομεῖα καί στά κοιμητήρια θά ἔπρεπε νά εἶναι οἱ καλύτεροι ἀπό ὅλους τούς ἄλλους κληρικούς, γιατί καθημερινά ζοῦν ἀνθρώπινες τραγωδίες, γιατί καθημερινά ἔρχονται πρόσωπο μέ πρόσωπο μέ τόν ἀνθρώπινο πόνο. Οἱ κληρικοί πού διακονοῦν στά κοιμητήρια ἔχουν τόν πειρασμό τῶν χρημάτων πού ἀλλοιώνει τόν πνευματικό καί ποιμαντικό χαρακτήρα τοῦ ἔργου τους. Ἴσως κι ἐμεῖς οἱ Ἐπίσκοποι νά ἔχομε εὐθύνη γι' αὐτό, μιά καί στά κοιμητήρια δέν στέλνουμε τούς καλύτερους κληρικούς μας, οὔτε καί αὐτούς πού ὑπηρετοῦν τούς συζητοῦμε καί τούς διδάσκουμε γιά τό πῶς πρέπει νά εἶναι ἡ διακονία τους.

Ὅμως οἱ κληρικοί οἱ ὑπηρετοῦντες στά νοσοκομεῖα ἔχουν μία λαμπρή παράδοση θαυμαστοῦ πνευματικοῦ ἔργου. Ἐργαζόμενοι σέ ἀντίξοες συνθῆκες καί μέ τά πολύ πτωχά μέσα πού διαθέτουν ὁδηγοῦν πάρα πολλούς συνανθρώπους μας στή σωτηρία, μέ τόν καλό λόγο, τήν ἐξομολόγηση, τό χαμόγελο, μέ τήν πολλαπλή βοήθεια πού τούς προσφέρουν. Καί ἀνάμεσά σας ὑπάρχουν κληρικοί, δέν θά ἀναφέρω τά ὀνόματά τους, ἐσεῖς καί ὁ Θεός τά γνωρίζουν, πού ἐπί δεκαετίες δέν ὑπολογίζουν συνθῆκες καί ὡράρια γιά νά εἶναι κοντά στούς ἀσθενεῖς. Πηγαίνει ὁ ἁπλός κόσμος στό νοσοκομεῖο γιά μίαν ἐπίσκεψη σέ συγγενῆ ἤ φίλο καί λέει ὅτι στή λίγη ὥρα πού ἔμεινε "ἀρρώστησε". Αὐτό δείχνει τήν ἀξία τῆς διακονίας σας ἀγαπητοί πατέρες. Γιατί ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ σᾶς ἔχει ἐνδυναμώσει καί δέν σκέπτεσθε οὔτε τά μικρόβια, οὔτε τούς κινδύνους γιά τήν ὑγεία σας, γιατί μέσα σας κυριαρχεῖ ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο. Νά εἶσθε εὐλογημένοι καί εἶμαι βέβαιος ὅτι ὁ Θεός πλουσίως θά σᾶς ἀνταμείψει.


Ἀδελφοί καί πατέρες,

Ὁ κάθε ἄνθρωπος σηκώνει τό Σταυρό του ὅπου κι ἄν βρίσκεται, ἀλλά πρέπει νά ὁμολογήσουμε ὅτι κυρίως στό νοσοκομεῖο ὁ Σταυρός εἶναι μεγάλος κι ἐσεῖς ἔχετε ποιμαντική εὐθύνη νά γίνεται Κυρηναῖοι στούς ἀσθενεῖς καί τούς συγγενεῖς τους. Στό σήκωμα τοῦ Σταυροῦ τῆς δοκιμασίας τόν ἀσθενῆ πρέπει πρῶτοι ἐσεῖς νά τόν βοηθήσετε παράλληλα μέ ἐκείνους πού τόν ἀγαποῦν καί αὐτοθυσιαζόμενοι τόν φροντίζουν. Μέ τήν ἀγάπη τή δική σας καί τῶν ἄλλων ὁ Σταυρός γίνεται ἐλαφρύτερος καί ὁ πόνος λιγότερος καί πιό ὑποφερτός. Θά σᾶς πῶ τό παράδειγμα τοῦ ρώσου θεολόγου π. Ἀλέξανδρου Σμέμαν. Εὑρισκόμενος στό νοσοκομεῖο καί πάσχων ἀπό τήν ἀνίατη ἀσθένεια πού τόν ὁδήγησε καί στήν κοίμησή του, ἔγραψε στό Ἡμερολόγιό του (Δευτέρα, 4 ᾿Οκτωβρίου 1982) : "Δεκάτη Τετάρτη ἡμέρα στό νοσοκομεῖο. Βρίσκομαι σ' ἕνα δωμάτιο πλημμυρισμένο ἀπό φῶς καί περιμένω γιά τήν ἀπόφαση σχετικά μέ τή θεραπεία. Χθές, ὅπως κάθε ἡμέρα, ἦρθαν ἐπισκέπτες. Τόσες εὐγενικές λέξεις, τόση ἀγάπη, προσευχές. Τό αἰσθάνομαι σχεδόν σωματικά . . . Σχεδόν εὐτυχία" ("Ἡμερολόγιο", π. Ἀλ. Σμέμαν, Ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 2002, σελ. 532). Μιλῶντας σέ ἄλλη εὐκαιρία γιά τήν εὐθανασία ἐξήγησα ὅτι ἀπό τότε πού ἔλειψε ἡ ἀγάπη πού ἀπαλύνει τόν πόνο καί κάνει ὑποφερτή τή δοκιμασία οἱ χωρίς Θεό ἄνθρωποι ἀνακάλυψαν τήν εὐθανασία, ὡς "ἀξιοπρεπή θάνατο". . ., γιατί θέλουν νά καλύψουν τήν ἀπανθρωπιά τῆς κοινωνίας.

Ἡ ἐπίσκεψή σας στούς ἀσθενεῖς καί τό χαμόγελο τῆς ἀγάπης σας, τό μοίρασμα μιᾶς εἰκόνας, ἡ εὐλογία σας ἀποτελοῦν πολύτιμα ἐφόδια στήν ἀντιμετώπιση τῆς ἀσθένειας ἀπό τούς συνανθρώπους μας. Ἀκόμη τό ἅπλωμα τοῦ χεριοῦ σας πρός τόν ἀσθενῆ ἀλλά καί πρός τούς συγγενεῖς καί τούς φίλους τους, ἄς εἶναι ὅπως τό περιγράφει ὁ Λέβ Ζιλέ στό βιβλίο του "Παρουσία τοῦ Χριστοῦ" (Ἐκδ. "Δόμος", μετ. Ἀρχ. Ἀμερικῆς Δημήτριος Τρακατέλης, σελ. 68) : "Κάθε φορά πού τό χέρι μου πιάνει τό χέρι τοῦ ἄλλου ἄς εἶσαι σύ Κύριε πού τόν πιάνεις, γιά νά τόν σώσεις ἀπό τίς μυστικές του δοκιμασίες, γιά νά τόν κάνεις δυνατό, γιά νά τόν ὁδηγήσεις κοντά σου".

Ἀλλά στά νοσοκομεῖα δέν εἶναι μόνο οἱ ἀσθενεῖς καί ἡ ποιμαντική σας δραστηριότητα δέν περιορίζεται σ' αὐτούς. Εἶναι καί οἱ συγγενεῖς καί οἱ φίλοι. Δόξα τῷ Θεῷ οἱ σχέσεις μεταξύ τῶν ἀνθρώπων στήν Ἑλλάδα παραμένουν ἰσχυρές καί τό βλέπει κανείς αὐτό στά νοσοκομεῖα καί στό προσκέφαλο τοῦ κάθε ἀσθενοῦς, ὅπου συνωστίζονται πολλά πρόσωπα, μέχρι σημείου ὑπερβολικοῦ. Καί αὐτοί ὅλοι οἱ συνάνθρωποί μας θέλουν τόν παρηγορητικό λόγο, κι αὐτοί χρειάζονται τό χαμόγελό μας, τήν ἀγάπη μας. Ἔχουν μπροστά τους ἕναν ἀγαπημένο ἀσθενῆ μέ ἀβέβαιη πολλές φορές πορεία. Ἄλλοι ἔχουν ἀσθενῆ μέ προδιαγεγραμμένη κατ' ἄνθρωπο ἀρνητική πορεία. Καί μπροστά στό φάσμα τοῦ ἄγνωστου μέλλοντος καί πολύ περισσότερο τοῦ θανάτου πολλές φορές νέων ἀνθρώπων προβληματίζονται. Τί εἶναι ἡ ζωή; γιατί ἐρχόμαστε σ' αὐτόν τόν κόσμο; ποιός ὁ προορισμός μας; γιατί αὐτή ἡ ἀπώλεια ἑνός ἀνθρώπου στό ἆνθος τῆς ἡλικίας του; γιατί αὐτή ἡ πληγή στούς γονεῖς καί τούς ἄλλους συγγενεῖς; Ἐρωτήματα στά ὁποῖα πρέπει νά εἴμαστε ἕτοιμοι νά ἀπαντήσουμε καί μάλιστα πειστικά. Μαζί μέ τά ἐρωτήματα κουβαλοῦν καί τή στενοχώρια τους κι ἐκεῖ πρέπει νά τούς δώσουμε τήν ἠθική καί πνευματική στήριξή μας μέ διάκριση καί μέ ἀγάπη περισσή.

Εἶναι καί τό ἰατρικό καί νοσηλευτικό προσωπικό μέ τό ὁποῖο συνεργάζεσθε καί θά ἔλεγα συμπληρώνετε τό πολύτιμο ἔργο τους. Καί οἱ γιατροί καί νοσοκόμοι προσφέρουν πολλά στόν συνάνθρωπο, ἀγωνιζόμενοι γιά τήν θεραπεία του, γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας του. Πρέπει λοιπόν νά τούς τιμᾶμε καί νά τούς ἀγαπᾶμε. Καί πρέπει νά συνεργαζόμαστε μαζί τους μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο. Μή διστάζετε ἀγαπητοί πατέρες νά συζητᾶτε μαζί τους καί νά εὐαγγελίζεσθε καί στούς γιατρούς καί νοσοκόμους τό μήνυμα τῆς σωτηρίας.


Ἀγαπητοί πατέρες,

Ὁ Θεός σᾶς εὐλόγησε καί ἡ Ἐκκλησία σᾶς ἐμπιστεύθηκε μία μεγάλη εὐθύνη καί ἕνα ὑψηλό χρέος, τήν ποιμαντική τῶν νοσηλευομένων, τῶν συγγενῶν τους ἀλλά καί τοῦ Ἰατρονοσηλευτικοῦ προσωπικοῦ. Ὀφείλετε λοιπόν νά ξεπερνᾶτε τήν ψυχική σας κόπωση, τά κατ' ἄνθρωπο ἀδιάβλητα πάθη, τίς ἁμαρτίες σας καί νά εἶσθε πάντοτε μέ μία μεγάλη καί ἀκένωτη ψυχική δύναμη, πού νά τήν μεταδίδετε σέ ὅλους, ἀσθενεῖς, συγγενεῖς καί φίλους, ἰατρούς καί νοσηλευτές. Καί γιά νά τό πετύχετε αὐτό πρέπει νά ἀσκεῖσθε συνεχῶς πνευματικά, νά προσεύχεσθε συνεχῶς, νά μελετᾶτε πολύ.


Ἀγαπητοί πατέρες,

Δέν θέλω νά σᾶς κουράσω ἄλλο. Ἐξάλλου ἡ ταπεινότητά μου πρέπει νά σᾶς ἀκούσει καί ὄχι νά σᾶς ὁμιλεῖ. Πρέπει νά ἀκούσει τίς ἐμπειρίες, τά προβλήματα, τίς ἐπιτυχίες σας. Πρέπει νά ἀκούσει γιά τό σημερινό περιβάλλον στά νοσοκομεῖα καί τό πῶς διαμορφώνεται σ' αὐτά τό ἔργο τοῦ ἱερέως. Τό μόνο πού θέλω γιά μιάν ἀκόμη φορά νά προσθέσω εἶναι τίς εὐλογίες κι εὐχαριστίες μου γιά τό ἔργο σας. Ὁ Θεός νά εἶναι πάντοτε μαζί σας.